TATRY

Tatry (514.5) – najwyższe pasmo w łańcuchu Karpat (Karpaty Zachodnie). Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego około 175 km² (ponad 22%) leży w granicach Polski, a ok. 610 km² (niecałe 78%) na terytorium Słowacji. Długość Tatr, mierzona od wschodnich podnóży Kobylego Wierchu (1109 m) do południowo-zachodnich podnóży Ostrego Wierchu Kwaczańskiego (1128 m), wynosi w linii prostej 57 km, a ściśle wzdłuż grani głównej 80 km. Główna grań Tatr przebiega od Huciańskiej Przełęczy (905 m) na zachodzie do Ździarskiej Przełęczy (1081 m) na wschodzie. Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na ich obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego.
Tatry dzieli się na:
Tatry Zachodnie – najwyższy szczyt: Bystra (2248 m n.p.m.), po polskiej stronie: Starorobociański Wierch (2176 m n.p.m.)
Tatry Wschodnie:
Tatry Wysokie – najwyższy szczyt: Gerlach (2655 m n.p.m.), po polskiej stronie: północno-zachodni wierzchołek Rysów (2499 m n.p.m.)
Tatry Bielskie – najwyższy szczyt: Hawrań (2152 m n.p.m.)
Niekiedy z Tatr Zachodnich wydzielany jest Masyw Siwego Wierchu (1805 m n.p.m.), położony w całości na terenie Słowacji.
Granicą pomiędzy Tatrami Zachodnimi a Wschodnimi jest przełęcz Liliowe oraz Dolina Suchej Wody (w granicach Polski) i Dolina Cicha (po stronie Słowacji). Tatry Bielskie od Wysokich oddziela Przełęcz pod Kopą.

SZCZYTY

W Tatrach znajduje się wiele znanych szczytów. Najbardziej rozpoznawalne to m.in.
szczyty graniczne:
Rysy, Mięguszowiecki Szczyt Wielki, Kasprowy Wierch, Świnica, Czerwone Wierchy, Wołowiec
po stronie polskiej:
Mnich, Kościelec, Giewont, Kominiarski Wierch
po stronie słowackiej:
Gerlach, Łomnica, Krywań, Lodowy Szczyt, Sławkowski Szczyt, Hawrań
Spośród kilkuset nazwanych wzniesień, 75 szczytów – określanych niekiedy mianem Korony Tatr – ma minimalną deniwelację względną (wybitność) większą lub równą 100 m.
Najwyższym szczytem Tatr jest znajdujący się całkowicie po słowackiej stronie Gerlach (2654 m n.p.m.), który jest również najwybitniejszym szczytem Tatr.
Najwyższym szczytem Tatr Polskich są Rysy (wierzchołek pn.-zach.; 2499 m n.p.m.) znajdujące się na granicy Słowacji i Polski.
Najwyższym szczytem znajdującym się w całości w Polsce jest Kozi Wierch (2291 m n.p.m.).
Najwybitniejszym szczytem Tatr Polskich jest Kominiarski Wierch (370 m).

TOPOGRAFIA

Grań główna Tatr jest działem wodnym tylko w środkowym odcinku. Teren na wschód i północ to zlewiska Bałtyku (dorzecze Dunajca i Popradu), pozostały obszar to zlewisko Morza Czarnego (dorzecza Orawy i Wagu). Wrażenie wypiętrzenia masywu górskiego jest pogłębione przez sąsiedztwo głębokich kotlin. Tatry otaczają: od zachodu i północy – Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, od wschodu i południa Obniżenie Liptowsko-Spiskie. Dno dolin znajduje się na wysokości ok. 500–700 m n.p.m. Deniwelacje między okalającymi kotlinami a szczytami Tatr dochodzą do 2 km.

PRZEŁĘCZE

W graniach tatrzańskich znajduje się wiele przełęczy, które odgrywały ważną rolę w ruchu komunikacyjnym i handlowym. Były wykorzystywane podczas II wojny światowej przez kurierów. Najbardziej znane to:
w głównej grani Tatr (od zachodu) – Starorobociańska, Pyszniańska, Tomanowa, Pod Kopą Kondracką (często używana przez kurierów), Świńska Goryczkowa, Goryczkowa nad Zakosy, Sucha (pod Kasprowym Wierchem), Liliowe, Świnicka, Gładka, Czarna Ławka, Wrota Chałubińskiego, Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem, Hińczowa, Żabia oraz Waga, Żelazne Wrota, Polski Grzebień, Rohatka, Lodowa.
w graniach bocznych (m.in.): Bobrowiecka, Buczynowa, Czerwona, Iwaniacka, Kondracka, Zawrat, Kozia, Krzyżne, Szpiglasowa, Czerwona Ławka.

DOLINY

Z grzbietów tatrzańskich opadają liczne doliny. Największe z nich to:
po stronie polskiej
Dolina Chochołowska, Dolina Kościeliska, Dolina Małej Łąki, Dolina Bystrej, Dolina Suchej Wody z Doliną Gąsienicową, Dolina Białki, Dolina Waksmundzka, Dolina Roztoki, Dolina Pięciu Stawów Polskich, Dolina Rybiego Potoku
po stronie słowackiej
Dolina Sucha Sielnicka, Dolina Jałowiecka, Dolina Żarska, Dolina Jamnicka, Dolina Raczkowa, Dolina Bystra, Dolina Kamienista, Dolina Cicha Liptowska, Dolina Koprowa, Dolina Mięguszowiecka, Dolina Białej Wody, Dolina Jaworowa, Dolina Kieżmarska, Dolina Zimnej Wody, Dolina Wielicka, Dolina Zuberska

JEZIORA

Jeziora Tatr zwane są tradycyjnie stawami. Nazwa ta przyjęła się też w publikacjach naukowych. W Tatrach występuje blisko 200 różnej wielkości stawów, począwszy od największego, Morskiego Oka (34,93 ha), poprzez porównywalnie duży Wielki Staw Polski, do zupełnie maleńkich, jak Zadni Mnichowy Stawek (0,04 ha). Stawy tatrzańskie, z jednym wyjątkiem (Kras Cichy Stawek), są pochodzenia polodowcowego. Znaczna większość stawów znajduje się na terenie Tatr Wysokich, w Tatrach Zachodnich ich liczba jest znacznie mniejsza (najbardziej znany jest Smreczyński Staw). Na Słowacji największymi jeziorami są Wielki Staw Hińczowy i Szczyrbskie Jezioro (po ok. 20 ha).

WYPADKI

Tatry są górami wysokimi, wysokość względna zboczy może wynosić nawet do 1400 m. Dlatego turystyka górska w Tatrach zawsze przynosiła ofiary śmiertelne. Wypadki i akcje ratownicze w Tatrach opisał w swej książce Wołanie w górach Michał Jagiełło, polski taternik i ratownik TOPR.